Emily Brugman & Carolien Wijnker

Psychologie in de klas: mentoren geven les over stress

De kranten staan de laatste tijd bol van rapporten die laten zien dat de huidige generatie jongeren gebukt gaat onder mentale druk en last heeft van stress. Jongeren groeien op in een snel veranderende wereld, waarin de digitalisering hen voor nieuwe uitdagingen stelt. Hoewel stress hebben niet ongezond is -het lichaam maakt zich klaar om uitdagingen aan te gaan- is het hebben van stress over stress wel ongezond.

UvA-psychologen Emily Brugman en Carolien Wijnker beogen met hun project PSIEG jonge mensen op een gezonde manier met stress om te leren gaan. Te vaak horen ze in de praktijk bij coaching of behandeling van volwassenen: “had ik dit maar op school geleerd”. En waarom ook niet? Emily en Carolien hebben daartoe in samenwerking met een grotere middelbare school in Haarlem de lessenserie ‘Stress’ ontwikkeld, zowel voor de onderbouw als de bovenbouw. De lessen zijn erop gericht om leerlingen bewust te maken van wat stress is, wat stresssignalen zijn en het biedt hen praktische handvatten. Ook maken de lessen het onderwerp stress bespreekbaar en kunnen ze een signalerende functie hebben. De lessen worden gegeven door de mentoren en PSIEG traint hen daarbij. Ouders worden ook bij de lessen betrokken.

In deze interactieve workshop kun je ervaren hoe het is om als leerling les te krijgen over stress. Je ondervindt verschillende werkvormen en krijgt zo een kijkje in de lesmodule. Deze module is afgelopen jaar voor het eerst is uitgevoerd. We delen graag onze ervaringen. Hoe is het voor mentoren om les te geven over psychologie? Waar lopen zij tegenaan? En hoe vinden de leerlingen het? We laten graag zien hoe we bij PSIEG op een luchtige manier psychologische kennis in de klas brengen. En we gaan graag hierover met jullie in gesprek.

Emily Brugman en Carolien Wijnker werken als docent-psychologen samen bij de afdeling Klinische Psychologie van de Universiteit van Amsterdam. Emily heeft naast haar werk bij de UvA een eigen praktijk waarin ze (jong-)volwassenen coacht die vraagstukken in hun persoonlijk leven of loopbaan willen aanpakken: www.emilybrugman.nl. Carolien is GZ-psycholoog en praktijkhouder van het Instituut voor Directieve Interventies, waar zij psychologische hulp biedt aan volwassenen. Ook is zij praktijkopleider binnen de postmaster GZ-opleiding. Samen hebben zij in 2018 PSIEG opgericht.

PSIEG ontwikkelt activerend lesmateriaal over algemene psychologische thema’s, zoals stress, geheugen en slaap. Op maat en in nauwe samenwerking met het voortgezet onderwijs. De lessen worden gegeven door de eigen docenten, welke door PSIEG zijn getraind. Ouders worden bij de lessen betrokken via ouderavonden op school.

Nathalie Vriezelaar

Radicaal of puberaal? De rol van de tweedelijnsprofessional in de school

In deze workshop gaan we in op de thema’s polarisatie en radicalisering. Waar hebben we het eigenlijk over? Hoe kunt u of uw collega’s radicalisering herkennen, welke signalen zijn belangrijk? Wat kunt u vervolgens doen? Hoe gaat u het gesprek aan met de leerling, met ouders en met school?
Aan de hand van een informatieve toelichting gaat u ook interactief aan de slag om (meer) (in)zicht te krijgen op hoe gebeurtenissen, situaties en kenmerken het welzijn en leven van een jongere positief of negatief beïnvloeden of zelfs de kans lopen op een ontwikkelpad richting radicalisering.

Deskundigheidsbevordering voor professionals die werken op het gebied van sociale veiligheid loopt als een rode draad door het werk van Nathalie Vriezelaar. Met haar achtergrond als cognitief psycholoog kijkt zij naar houding en gedrag in relatie tot een professionele context. Sinds 2007 is zij actief op het onderwerp radicalisering. Als beleidsmaker bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) heeft zij veel kennis en expertise opgedaan met name op beleidsontwikkeling en advisering van preventie van radicalisering voor het onderwijs. In haar huidige functie als adviseur bij Stichting School & Veiligheid legt zij nog meer verbinding met de onderwijspraktijk. Wat is in de kern belangrijk om als school sociale veiligheid te bevorderen en daarop te focussen in plaats van onveiligheid te verminderen.

Gerda Kraag

Te veel stress – meer dan een individueel probleem

De prevalentie van stress-gerelateerde klachten en gezondheidsproblemen neemt een vlucht. Dit geldt niet alleen voor de werkende populatie, maar ook voor jongvolwassenen, jongeren en zelfs kinderen.  De aandacht in de media voor dit thema zorgt voor een discussie in het publieke domein. Waarom zien we deze trend, wat is er aan de hand dat zoveel mensen in verschillende levensfasen lijden onder de ervaren stress? Wat is stress eigenlijk en wat gebeurt er bij hoge stressniveau’s met ons?
Trends in de prevalentiecijfers duiden erop dat het niet langer vol te houden is om de verantwoordelijkheid voor stress-gerelateerde problemen alleen bij het individu te leggen. Langzaam maar zeker zien we het besef toenemen dat het niet volstaat om individuele interventies in te zetten om de gevolgen te keren. Maar gaat deze ontwikkeling snel genoeg? Wat kan een school doen, een leerkracht, enz.?

Gerda Kraag is werkzaam aan de Universiteit Maastricht (UM), binnen de faculteit psychologie en neurowetenschappen. Zij is opgeleid gedragswetenschapper en gepromoveerd op het thema stres(preventie) bij kinderen. Na een aantal jaren werkzaam te zijn geweest als projectleider en klinisch therapeut is zij terug gekeerd naar de UM. Uit haar cv blijkt de affiniteit voor het bevorderen van de mentale gezondheid, in het bijzonder het welzijn van jongeren/jeugdigen binnen de schoolcontext. De onderzoeksthema’s stress en de groepsdynamiek rondom pesten staan centraal in haar huidige onderwijsfunctie binnen Maastricht University. Zij is verheugd om op het Schoolpsychologencongres van 2020 een bijdrage te leveren aan het thema van het congres: “Leren in veiligheid”, waar zij meer over stress bij jeugdigen zal vertellen.

Bart Vogelaar, Sanne Pronk & Marleen van Tetering

Workshop ‘Nieuwe wetenschappelijke inzichten’

Tijdens deze workshop komen 3 wetenschappers hun onderzoek presenteren:

Presentatie 1 – Bart Vogelaar: Potentieel om te leren: welke factoren spelen een rol bij het leerproces van hoogbegaafde kinderen?

Van hoogbegaafde kinderen wordt soms aangenomen dat hun leerproces anders verloopt dan dat van andere kinderen. Zo wordt soms aangenomen dat zij sneller leren, executieve functies op een hoger niveau beheersen en dat zij minder hulp nodig hebben om op een hoog niveau te kunnen presteren. In deze presentatie zal worden ingegaan op het potentieel om te leren van hoogbegaafde kinderen, waarbij stil wordt gestaan bij de factoren die het ontvouwen van dit potentieel kunnen beïnvloeden zoals executief functioneren en testangst. In hoeverre zijn deze processen anders dan bij andere kinderen?

Bart Vogelaar werkt als universitair docent bij de sectie Ontwikkelings- en Onderwijspsychologie van de Universiteit Leiden. Hier geeft hij onderwijs op het gebied van cognitieve ontwikkeling van kinderen en schoolpsychologie. Ook doet hij onderzoek naar de cognitieve ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen, waarbij hij in het bijzonder geïnteresseerd is in het meten van het potentieel om te leren en het in kaart brengen van de factoren die het ontvouwen van potentieel vergemakkelijken danwel vermoeilijken. Daarnaast geeft hij onderwijs bij de post-academische opleiding School Psychologie van het RINO en het RCSW en de ECHA-opleiding.

Presentatie 2 – Sanne Pronk: De leerling die uitvalt

Deze presentatie geeft een indrukwekkend beeld van de problematiek waar leerlingen die na een lange schoolloopbaan en hulpverleningsgeschiedenis in een onderwijs-zorg arrangement terecht komen, mee te maken hebben. Knelpunten in de gehele schoolloopbaan en in de overgang terug naar regulier onderwijs komen aan de orde. Het gaat in deze presentatie over het kijken ‘achter het gedrag’ van leerlingen, het dichter bij elkaar brengen van onderwijs en zorg, helderheid over regie en verantwoordelijkheden, vasthouden én volhouden. Deze presentatie is gebaseerd op de resultaten van onderzoek uitgevoerd bij School2Care (Altra Onderwijs & Jeugdhulp).

Sanne Pronk is afgestudeerd als Orthopedagoog aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en werkt als praktijkonderzoeker en methodiekontwikkelaar bij Altra Onderwijs & Jeugdhulp, verenigd in Ihub. Haar werkzaamheden liggen op het snijvlak van onderwijs en jeugdhulp. Momenteel werkt zij o.a. aan een groot onderzoek naar de effectiviteit van het intensieve onderwijs-zorg programma School2Care, in het kader van haar promotie bij de Universiteit van Amsterdam.

Presentatie 3 – Marleen van Tetering: Neuropsychologische inzichten voor in de klas: Over individuele verschillen en interventie

Er zijn grote verschillen tussen kinderen en jonge adolescenten in hun schoolprestaties en gedrag. Individuele verschillen in neuropsychologische vaardigheden zoals het plannen en organiseren, en de aandacht en gedragsregulatie kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Maar door welke kind- en omgevingsfactoren wordt de ontwikkeling van deze vaardigheden beïnvloed? En hoe kun je een (achterblijvende) ontwikkeling gericht stimuleren? Deze presentatie gaat over de meerwaarde van neuropsychologische kennis in het onderwijs.

Dr. Marleen van Tetering werkt als neuropsycholoog bij Denkkracht (Centrum voor neuropsychologische expertise) en heeft een post-doc aanstelling aan Leiden Universiteit (afdeling Onderwijswetenschappen). Haar expertise richt zich op factoren die bijdragen aan individuele verschillen in de neuropsychologische ontwikkeling en de relatie met leren en gedrag. Daarnaast doet zij toegepast onderzoek vanuit de ambitie om kennis uit de neuropsychologie te delen en toepasbaar te maken voor gebruik in het onderwijs.

Evelyne Offerman & Michiel Asselman

Bewegen van trauma bewustzijn naar een schoolbreed traumasensitief onderwijsklimaat

Voor veel leerlingen is het leven niet zonder zorgen. Mishandeling, scheiding, armoede en andere vormen van stress in de directe leefomgeving kunnen een destructieve impact hebben op het leren en gedrag van leerlingen. Voor deze leerlingen kunnen leerkrachten en andere onderwijsprofessionals het verschil maken: de school als baken van veiligheid, rust en vertrouwen voor iedere leerling.

Traumasensitief Onderwijs is enorm in ontwikkeling, zowel internationaal als in Nederland. Steeds meer hele schoolteams volgen de teamtraining ‘Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen’ van Coppens e.a. Zij zijn geraakt door het onderwerp en komen in beweging om het verschil te maken voor de leerlingen in hun school die veel hebben meegemaakt.

De teamtraining is een cruciaal onderdeel aan de start van het proces, maar veel scholen vragen zich af hoe ze de verdere ontwikkeling van traumasensitief onderwijs binnen hun school kunnen aanpakken. Met subsidie vanuit het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) heeft Orion samen met andere partners een handboek voor de implementatie van Traumasensitief Onderwijs ontwikkeld om te beantwoorden aan die vraag uit het onderwijsveld.

Deze workshop heeft als doel:
●    U mee te nemen in de noodzaak van het creëren van een traumasensitief onderwijs klimaat voor alle kinderen.
●    Actuele ontwikkelingen rondom traumasensitief onderwijs in Nederland te bespreken.
●    U volop houvast en ideeën te bieden in de ontwikkeling van traumabewustzijn naar een traumasensitief onderwijsklimaat.

Evelyne Offerman is orthopedagoog, praktijkonderzoeker en projectleider Traumasensitief Onderwijs bij Orion, stichting voor openbaar speciaal onderwijs in Amsterdam. Voor haar promotieonderzoek is zij als buitenpromovendus verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam.

Eefke Faasen

Verbindend gezag (Nieuwe autoriteit) in het onderwijs.
Het begint met waakzame zorg.

In deze workshop wordt kennis gemaakt met Verbindend gezag (ook wel bekend onder de naam ‘Nieuwe autoriteit’) en de wijze waarop wij deze implementeren binnen scholen. Het principe van waakzame zorg vormt een belangrijk vertrekpunt als het gaat om verbindend gezag, het geeft richting en taal aan het pedagogisch handelen van professionals.

Verbindend gezag is gebaseerd op de 5 pijlers van geweldloos verzet (Gandhi et al.): aanwezigheid, de-escaleren, aanwezigheid, support en begrenzen. Prof. Haim Omer (Tel Aviv) heeft deze vorm van gezag oorspronkelijk ontwikkeld voor gezinnen met jongeren met ernstige gedragsproblemen. Inmiddels is dit terrein uitgebreid naar vele verschillende contexten, zoals het onderwijs. Het belangrijkste doel van Verbindend gezag is om niet langer te handelen vanuit (on)macht, maar vanuit kracht. Het besef dat je alleen controle hebt op je eigen gedrag, draagt daaraan bij. Vriendelijkheid én vastberadenheid zijn houdingsaspecten die helpen om op een geweldloze manier verzet te bieden tegen ongewenst gedrag. In plaats van toenemende verwijdering, ontstaat weer verbinding en wordt de gezagsrelatie hersteld.

De theorie wordt zoveel mogelijk gekoppeld aan de praktijk, op basis van de ervaringen die wij hebben opgedaan.

Eefke Faasen is werkzaam als vrijgevestigd gezondheidszorgpsycholoog in de basis GGZ en als trainer Verbindend Gezag. Samen met Erik Faasen is zij als docent verbonden aan RINO amsterdam en geven zij de opleiding: ‘Nieuwe autoriteit en geweldloos verzet op school.’ Zij hebben Verbindend gezag inmiddels op veel scholen succesvol geïmplementeerd, zowel in het primair basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs. De trajecten die zij op scholen aanbieden zijn divers, variërend van groepen die van de rails (dreigen te) lopen, tot trajecten waarbij aandacht besteed wordt aan de basishouding van verbindend gezag, om vooral preventief te werk te gaan.

Eefke Faasen werkt vanuit de overtuiging dat ieder mens een ‘anker’ nodig heeft: iemand die hem of haar niet opgeeft. Zij heeft zelf een achtergrond als groepsleerkracht in het speciaal basisonderwijs, daar heeft zij de kracht van gezag in verschillende opzichten ervaren.

Annemieke Figee & Léonie van Rijn

Veiligheid in het docententeam
Typische patronen in (on)veilige teams en hoe je die helpt doorbreken

•    Tot welke prestaties komen teams waarin psychologische veiligheid is geborgd?
•    Voorwaarden voor veiligheid, ofwel wat moet er in de bovenstroom geregeld zijn?
•    Welk gedrag is aanwezig in veilige teams?
•    Hoe creëren teams hun eigen onveiligheid? Typische patronen in onveilige teams
•    De rol van de psycholoog: valkuilen en kansen. Welke invloed heb je (niet)?
•    Luie teaminterventies: we geven een tips om met minder energie teams makkelijker in beweging te krijgen.

Annemieke Figee en Léonie van Rijn zijn beide psycholoog en teamcoach. Zij begeleiden organisaties op weg naar betere resultaten, door te werken aan succesvol samenwerkingsgedrag. Ook trainen ze professionals die beter willen worden in het coachen van teams. Samen zijn ze eigenaar van Firijn. In december publiceerden ze hun derde boek: Samenwerken voor gevorderden.

Lees hier hun blog.